Metraj ve Yaklaşık Maliyet Rehberi - Modül 2: Proje Okuma Sanatı ve Metrajın Altın Kuralları

İlk modülde, Metraj, Keşif, KİK ve Sözleşme Türleri gibi kavramların "ne" anlama geldiğini ve projenin büyük resmindeki "neden" önemli olduklarını öğrendik. Artık terminolojiye ve yasal çerçeveye hakimiz.

Şimdi, işin "nasıl" yapıldığına, yani metrajın kalbine iniyoruz.

Unutmayın: Metraj, bir hesaplama işinden önce, bir okuma ve yorumlama işidir. Projeyi yanlış okursanız, en gelişmiş yazılımı (approx.one dahil!) kullansanız bile sonucunuz yanlış olacaktır.

Bu modülde, metrajın alfabesi olan teknik resim okumayı ve dil bilgisi olan metraj kurallarını öğreneceksiniz.

Teknik Resim ve Proje Okuma: Metrajın Alfabesi

Bir inşaat projesi, farklı disiplinlerin bir araya gelerek oluşturduğu çok dilli bir kitaptır. Bir metraj uzmanının görevi, bu dillerin her birini akıcı bir şekilde konuşabilmektir.

Pafta, Ölçek ve Lejant: Projenin Haritasını Çözmek

Bir projeyi elinize aldığınızda, ilk bakmanız gereken üç yer vardır:

1. Pafta (Sheet): Paftanın üzerindeki "antet" (başlık bloğu), o çizimin kimliğini verir. Hangi projeye (örn: A Blok) ait olduğunu, pafta numarasını (örn: M-101, Mimari Zemin Kat Planı), revizyon numarasını (en güncel projeyle çalıştığınızdan emin olun!) ve en önemlisi ölçeği belirtir.

2. Ölçek (Scale): Çizimin ne oranda küçültüldüğünü gösterir. 1/100 ölçekte 1 cm = 1 metre iken, 1/50 ölçekte 2 cm = 1 metre olur. Detay paftaları (örn: 1/20, 1/10) daha fazla ayrıntı gösterir. Metraj yaparken doğru ölçeği kullanmak, her şeydir. Dijital araçlar ve PDF üzerinden ölçüm bu süreci kolaylaştırsa da, ölçek mantığını bilmek planı doğru yorumlamak için şarttır.

3. Lejant (Legend / Sembol Listesi): Projenin "sözlüğü"dür. Çizimdeki hangi sembolün hangi malzemeye (örn: "D-01" sembolünün hangi kapı tipi olduğu, hangi duvar taramasının "gazbeton" hangisinin "tuğla" olduğu) veya cihaza (örn: priz, radyatör sembolü) karşılık geldiğini gösterir.

Proje Disiplinlerini Anlamak: Neye Nereden Bakılır?

Metraj, tek bir projeden çıkarılmaz. İlgili imalatın miktarı için doğru projeye bakmanız gerekir.

• Mimari Projeler (Planlar, Kesitler, Görünüşler):

  • Neyi Gösterir? Binanın fonksiyonel yerleşimini, hacimlerini, görünüşünü ve malzemelerini gösterir.

  • Hangi Metrajlar Çıkar? Duvar (m²), sıva (m²), boya (m²), şap (m²), zemin/tavan/duvar kaplamaları (seramik, parke, asma tavan vb.), kapı ve pencere (adet ve m²), yalıtım (ısı, su) metrajlarının ana kaynağıdır.

• Statik Projeler (Kalıp ve Donatı Planları):

  • Neyi Gösterir? Binanın taşıyıcı sistemini (temel, kolon, kiriş, döşeme) ve bu elemanların betonarme detaylarını (demir çap ve adetleri) gösterir.

  • Hangi Metrajlar Çıkar? Kalıp (m²) ve Beton (m³) metrajları için "Kalıp Planları" kullanılır. Donatı (İnşaat Demiri - kg/ton) metrajı için ise "Donatı Detay Paftaları" ve "Demir Listeleri" (eğer varsa) kullanılır.

• Mekanik Tesisat Projeleri:

  • Neyi Gösterir? Binanın "iç organlarını" yani Isıtma-Soğutma-Havalandırma (HVAC), sıhhi tesisat (temiz/pis su) ve yangın söndürme sistemlerini gösterir.

  • Hangi Metrajlar Çıkar? Boru metrajları (mt), kanal metrajları (m²), yalıtım (boru/kanal kaplama) metrajları ve cihaz metrajları (radyatör, vana, havalandırma menfezi vb. - adet).

• Elektrik Tesisat Projeleri:

  • Neyi Gösterir? Binanın "sinir sistemini" yani aydınlatma, priz (güç), zayıf akım (internet, telefon, yangın algılama) hatlarını gösterir.

  • Hangi Metrajlar Çıkar? Kablo metrajları (mt), kablo tavası/kanalı (mt) ve armatür/cihaz metrajları (lamba, priz, anahtar, panel vb. - adet).

Profesyonel İpucu: Metraj yaparken projeler arasında sürekli "çapraz kontrol" (superpoze) yapmalısınız. Örneğin, mimaride görünen bir duvarın yerini statik projede kontrol etmeli, mekanik projedeki bir cihazın mimari plandaki yerini doğrulamalısınız.

Metraj Hazırlama Kuralları ve Yöntemleri: Metrajın Dil Bilgisi

Projeyi okumayı öğrendik. Şimdi sıra, o projeden aldığımız ölçüleri "nasıl" kaydedeceğimizde. Metraj, rastgele bir ölçüm değildir; kuralları olan standart bir süreçtir.

Ölçüm Usul ve Esasları (Resmi Kurallar)

Türkiye'de, özellikle kamu projelerinde, "neyin nasıl ölçüleceği" standartlara bağlanmıştır.

• Dayanak: Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'nın (eski Bayındırlık) yayımladığı "Birim Fiyat Tarifleri" ve "Yapım İşleri Genel Teknik Şartnameleri" (YİGŞ) temel kaynaktır.

• Örnek: Bir birim fiyat tarifi, "Alçı sıva" işinin nasıl yapılacağını (altına ne uygulanır, kaç kat sürülür) ve "ölçü" başlığı altında nasıl ölçüleceğini (örn: "Sıva yapılan yüzey m² olarak ölçülür. 0.25 m²'den küçük boşluklar düşülmez.") net olarak belirtir.

• Neden Önemli? Bu kurallar, hem işverenin hem de yüklenicinin aynı dilden konuşmasını sağlar ve hakediş aşamasında anlaşmazlıkları önler.

'Minha' (Düşüm) Kuralları: Metrajın Altın Kuralı

Metrajda en sık yapılan hatalardan biri "minha" yani "düşüm" kurallarıdır.

Minha, bir alandan veya hacimden çıkarılması gereken boşlukları ifade eder.

• En Bilinen Örnek: Bir odanın duvar metrajını (sıva veya boya için) hesaplarken, o duvardaki kapı ve pencere boşluklarının alanını toplam duvar alanından düşmeniz (minha etmeniz) gerekir.

• Neden? Çünkü o boşluklara sıva veya boya yapmazsınız.

• İstisnalar: YİGŞ veya ilgili teknik şartnameler, bu düşümler için alt limitler koyabilir. Örneğin, "0.50 m²'den küçük havalandırma boşlukları veya kirişlerin duvara girdiği alanlar minha edilmez" gibi kurallar olabilir. Bu, küçük ve ölçümü zor alanlarla uğraşarak zaman kaybetmemek için konmuş pratik bir kuraldır.

Metraj Cetvelleri: Ölçümü Kayıt Altına Almak

Metraj "antremanı" hesap makinesiyle yapılsa da, profesyonel metraj "cetveller" (veya tablolar) üzerinde yapılır. Bu cetveller, ölçümün düzenli, kontrol edilebilir ve sonradan anlaşılabilir olmasını sağlar.

En yaygın cetvel formatları şunlardır:

• Kazı/Dolgu Cetveli: Genellikle alan (enkesit) ve uzunluk bilgisi içererek hacim (m³) hesabı yapar.

• Beton Cetveli: Eleman bazlı (temel, kolon, kiriş, döşeme) ve "Benzeri / Adedi / En / Boy / Yükseklik / Hacim" sütunlarını içerir.

• Kalıp Cetveli: Yine eleman bazlıdır ancak "Yükseklik" yerine "Kalıp Alanı" (m²) hesaplanır.

• Demir (Donatı) Cetveli: En detaylı cetvellerden biridir. "Poz / Ø (Çap) / Adet / Benzeri / Boy / Toplam Boy / Birim Ağırlık / Toplam Ağırlık (kg)" gibi sütunlar içerir.

Modern metraj platformları (approx.one gibi) bu cetvelleri dijital ortamda otomatik olarak oluşturarak hata riskini azaltır ve süreci hızlandırır.

Ataşman ve Röleve Arasındaki Fark Nedir?

Bu iki terim sahada sıkça karıştırılır ancak amaçları tamamen farklıdır:

• Ataşman (Attachment): Modül 1'de bahsettiğimiz gibi, bu parasal bir belgedir. Sözleşmede veya projede olmayan, sonradan ortaya çıkan veya değişen bir imalatın ölçüsünü ve krokisini içeren, hakedişe (ödemeye) esas teşkil eden resmi dokümandır. (Örn: Kazı yaparken projede olmayan bir kayaya rastlanması ve bunun kırılması işi için hazırlanan belge).

• Röleve (As-Built / "Yapıldığı Gibi"): Bu teknik bir belgedir. Projenin inşaat sırasında veya sonrasında sahada yapılan değişikliklerle güncellenmiş, binanın fiilen nasıl yapıldığını gösteren son halidir. (Örn: Tesisat borularının projeden farklı bir güzergahtan geçirilmesi ve bu son halin çizime işlenmesi).

Özetle: Ataşman, "yeni/farklı işin parasını almak" içindir. Röleve (As-Built), "binanın son halini kaydetmek" içindir.